درمان اختلال دو قطبی
اساس و پایه درمان اختلال دو قطبی درمان دارویی است که در ادامه به تفصیل توضیح داده می شود. در صورت مصرف نامنظم و یا قطع پیش از موعد داروها، فازهای اختلال مکررا تکرار می‌شوند و حتی ممکن است در طول یکسال چند فاز بیماری دیده شود.
در شرایطی که فرد مبتلا با عودهای مکرر و شدید مواجه است، زندگی خصوصی و حرفه ای فرد مرتب در تلاطم و بحران قرار داشته و با شکست و ناکامی همراه می گردد. در درمان اختلال دو قطبی، هر کدام از فازهای اختلال که باشد، حتما باید یکی از داروهای تنظیم کننده خلق مصرف شود.
آیا اختلال دو قطبی درمان می‌شود؟
در پاسخ این سوال باید گفت:
هر چه این اختلال را بشناسیم، از علت آن آگاه شویم، سیر و روند آن را بدانیم، با داروهایی که در درمان بکار میروند آشنا شویم، اثرات درمانی آنها را بدانیم و با عوارض داروها آشنا شویم بهتر می‌توانیم بر اختلال خود کنترل داشته و اجازه ندهیم که، خود را بر ما و خانواده تحمیل کرده و هر روز زندگی ما را دستخوش تغییر و دگرگونی کند.
روش های غیر دارویی درمان اختلال دو قطبی
روش های غیر دارویی درمان دو قطبی به عنوان کمک درمان مورد استفاده قرار میگیرند که موارد زیر میباشد:
- درمان شناختی رفتاری (CBT)
- خانواده درمانی
- تحریک مغناطیسی مغز Transcranial magnetic stimulation
- نور درمانی phototherapy
- کاردرمانی
درمان دارویی اختلال دوقطبی
تاکید درمان اختلال دوقطبی، بر دارو درمانی است. تغییرات شیمیایی که در مغز این بیماران در زمان عود بیماری رخ میدهد با مصرف دارو منظم شده و مواد شیمیایی مغز تعادل خود را بدست می‌آورند و علائم اختلال از بین میروند و بیماری تحت کنترل در میاید.
همانطور که از اسم اختلال دو قطبی بر میاید این اختلال دارای دو قطب یا دو فاز کاملا متفاوت بوده و از این رو، درمان نیز در فازهای مختلف تا حدودی متفاوت میباشد. منظور از دو قطب یا دو فاز بیماری فاز افسردگی و فاز شیدایی (مانیا) است.
هدف از درمان در هریک از فازهای افسردگی یا مانیا این است که بیمار مجددا به حالت سلامت روانی خود بازگردد.
درمان با داروهای تنظیم کننده خلق
منظور از داروهای تنظیم کننده خلق داروهایی است که در هر یک از دو فاز اختلال می بایست تجویز نمود. این داروها فرد مبتلا را به خط سلامت روانی میرساند و بر هر دو فاز افسردگی و مانیا موثر است. داروهایی که به این منظور تجویز می شوند در درجه اول عبارتند از:
- لیتیوم
- والپروات سدیم
- کاربامازپین
درمان فاز مانیا (شیدایی)
در فاز مانیا علاوه بر مصرف داروهای تنظیم کننده خلق، می بایست داروهای کمکی تجویز کرد که بیمار را به طرف خط سلامت نزدیک کند. در این مرحله شایعترین داروهای مورد استفاده عبارتند از:
- ریسپریدون
- الانزاپین
- هالوپریدول، پرفنازین، تری فلوپرازین
درمان فاز افسردگی اختلال دو قطبی
در این فاز به داروهای تنظیم کننده خلق داروهای ضد افسردگی اضافه میگردد. تا بیمار را به خط سلامت روانی برساند. شایعترین داروهای مورد استفاده در این مرحله عبارتند از:
- فلوکستین
- سیتالوپرام
- سرترالین
- بوپروپیون
باید در نظر داشت که:
معرفی داروهای تنظیم کننده خلق
در ادامه به معرفی داروهای تنظیم خلق خواهیم پرداخت.
لیتیم
موثرترین دارو در درمان و عود فاز شیدایی اختلال دوقطبی است. در مقایسه با فاز شیدایی، در درمان فاز افسردگی نیز هر چند کمتر موثر است هستند. مصرف لیتیم خطر خودکشی را 6 تا 7 برابر کمتر می نماید. خطر عود بیماری با قطع لیتیم بیش از 20 برابر افزایش می یابد. بنابراین مصرف مستمر لیتیم می تواند عود هر دو فاز بیماری را کمتر نماید.
شایع ترین عارضه های لیتیم
- کم کاری تیروئید
- افزایش ادرار و پرنوشی
- لرزش مختصر دست ها
- افزایش وزن
از این رو بهتر است هر سه ماه سطح سرمی لیتیم و آزمایشات مربوطه انجام شود. بهتر است سطح سرمی لیتیم که اثر موثر درمانی و پیشگیرانه داشته باشد بین 0.6 تا 1 میلی اکی والان در لیتر حفظ شود.
دقت شود که مصرف داروهای مدر پایین آورنده فشار خون مانند تیازید و اسپیرونولاکتون و نیز داروهای ضد دردی که برای دردهای مفصلی به فراوانی استفاده می شوند مانند بروفن و دیکلوفناک (به استثناء آسپیرین) می تونند سطح خون لیتیم را افزایش داده و به مسمومیت منجر شوند. سطح خونی بالاتر از 1.2 میلی اکی والان خطر مسمومیت دارد. مصرف چایی زیاد و قهوه می‌تواند سطح خونی این دارو و اثر درمانی آن را کاهش دهد.
سدیم والپروات
کنترل فاز مانیای اختلال دوقطبی
والپروات سدیم در کنترل فاز مانیای اختلال دوقطبی داروی بسیار موثری است. این دارو هم در فاز حاد بیماری و نیز در فاز خاموش بیماری و به منظور پیشگیری از عود فاز مانیا یا شیدایی بسیار موثر می باشد.
اثرات درمانی دارو به سطح خونی آن بستگی دارد که لازم است بین ۵۰ تا ۱۵۰ میکرو گرم در دسی لیتر تنظیم شود. معمولا پس از تجویز دارو، سطح خونی آن تعیین و مقدار داروی مصرفی بیمار بر اساس آن تنظیم می شود.
درمان فاز افسردگی اختلال دو قطبی
در درمان فاز افسردگی اختلال دو قطبی معمولا داروهای ضد افسردگی تجویز می گردد تا ضمن درمان افسردگی از عود حمله مانیا جلوگیری نماید. به تنهایی اثر موثری در درمان افسردگی ندارد.
مهمترین عوارض والپروات سدیم که لازم است بدانیم:
موارد فوق شایع ولی خطرناک نیستند. برخی موارد نادرند هر چند که ممکن است خطرناک باشند:
آزمایشات دوره ای
کسانی که تحت درمان والپروات سدیم قرار دارند لازم است آزمایشات زیر را به صورت دوره ای انجام دهند تا از عوارض ناخواسته و خطرناک به موقع آگاه شده و اقدامات لازم برای پیشگیری به عمل آید:
لاموتریژین
بر فاز افسردگی اختلال دو قطبی موثر است. جزو داروهای ضد تشنج می باشد که در درمان اختلال دو قطبی موثر است. فاصله بین فاز ها افسردگی و مانیا را طولانی می نماید و از عود آنها جلوگیری می نماید.
عارضه مهم آن عوارض پوستی بنام استیونسون جانسون است که خطرناک است و در صورت بروز راش و جوش های پوستی در صورت، اندام ها و حتی مخاط دهان بهتر است هر چه زودتر قطع شود و به اورژانس مراجعه شود.
کاربامازپین
در درمان فاز مانیا و نیز تا حدی فاز افسردگی اختلال دو قطبی موثر است. کاربامازپین نیز جزو داروهای ضد صرع است که کاربرد درمانی در اختلال دوقطبی دارد. برای بررسی عوارض کبدی و خونی و یا کلیوی که شایع نمی باشند بهتر است هر 6 ماه آزمایشات مربوطه داده شود .
روش های غیر دارویی درمان اختلال دو قطبی
روش های غیر دارویی درمان دو قطبی به عنوان کمک درمان مورد استفاده قرار میگیرند که موارد زیر میباشد:
- درمان شناختی رفتاری (CBT)
- خانواده درمانی
- تحریک مغناطیسی مغز Transcranial magnetic stimulation
- نور درمانی phototherapy
- کاردرمانی
یک رویکرد درمانی است، که احساسات ناکارآمد و رفتارها، فرایندها و مضامین ناسازگارانه را از طریق شماری از روش های سیستماتیک، نشانه می گیرد. و با تمرکز بر حل مسئله به مراجع در انتخاب استراتژی مناسب برای مواجه با مشکل کمک می کند.
استفاده از روش‌های روان‌شناختی مبتنی بر تعامل شخصی منظم با فرد بزرگسال، به منظور کمک به وی در تغییر رفتار و غلبه بر مشکلات است.
شامل قرار گرفتن در معرض نور روز یا طول موج خاصی از نور با استفاده از لیزر، دیودهای ساطع‌کننده نور، لامپهای فلورسنت، یا لامپهای بسیار روشن، نور تمام-طیف، که معمولاً با دستگاه‌های مختلف کنترل می‌شود، میباشد. نور برای مدت زمان تجویز شده و در برخی موارد، در یک زمان خاص از روز تجویز می‌شد.
در این روش، یک مولد میدان مغناطیسی را در نزدیکی سر بیمار قرار می‌دهند. این سیم‌پیچ، از طریقِ القای الکترومغناطیسی، یک جریان الکتریکی خفیف در ناحیه زیرین خود در مغز ایجاد می‌کند. سیم‌پیچ مذکور در عین‌حال به یک دستگاه ضربان‌ساز یا محرک متصل است که جریان برق را به آن هدایت می‌کند. برخی از شواهد علمی حاکی از تاثیر آن در درمان افسردگی میباشد.
حمایتگر و آگاه بودن خانواده ها بسیار اهمیت دارد. خانواده باید با دیدن رفتارهای عجیب و غیرمعمول عزیزشان به سرعت برای درمان وی اقدام کنند. داشتن یک همراه و حامی می تواند فرد بیمار را برای درمان ترغیب و تشویق کند.
به طور معمول کاردرمانی در درمان اختلال دوقطبی این‌گونه عمل می‌کند که توجه فرد را بر چگونگی تأثیر نوسانات خلقی بر زندگی و رفاه فرد جلب می‌کند. به بیان دیگر یک کار درمانگر کمک می‌کند تا فرد دچار اختلال توانایی‌ها خود را در انجام فعالیت‌های روزانه بشناسد و آنها را به انجام فعالیت‌های معنادار سوق دهد. به عبارتی نقاط قوت بیمار را برای تعیین هدف‌ها و هدف‌گذاری در زندگی شناسایی و سازماندهی می‌کند.
کار درمانگر با استفاده از تکنیک‌ها و استراتژی‌های خاصی به فرد مبتلا به اختلال کمک می‌کنند. بارها دیده شده افرادی که برای شرکت در جلسات کاردرمانی علاقه چندانی نشان ندادند اما پس از شرکت در کلاس‌ها و پایان دوره درمان روابط سالم‌تری با اطرافیان خود برقرار کردند، توانستند به طور موثرتری به بیان احساساتشان بپردازند و در هنگام تصمیم‌گیری از توانایی تمرکز بر روی مسئله به طور متمرکز بهره بردند و در زندگی شخصی قدم‌های موثرتری به سمت جلو برداشتند.