تشخیص بیماری اسکیزوفرنیا براساس علایم هیجانی، روانی و رفتاری در فرد انجام میگیرد و شناخت آنها و توجه بموقع در تشخیص زودرس بيماري حائز اهمیت است.
علایم بیماری بسیار متنوع بوده و در نزد بيماران مختلف تفاوتهای زیادی دارند. علایم بیماری به دو دسته کلی مثبت و منفی تقسیم میشوند. علایم مثبت عبارتند از:
هذيان ها افکاری هستند که واقعیت ندارند و با توجیه، نصیحت و آوردن دلیل نیز اصلاح نمیشود. بعنوان مثال بیمار فکر می کند که «دیگران سعی در آزار و اذیت او دارند» و یا اینکه «دیگران فکرش را میخوانند» و یا «رادیو و تلویزیون پیام خاصي به وی منتقل میکند». این افکار به نام افکار هذیانی خوانده میشوند. افکار هذیانی جز با درمان از بین نخواهند رفت.
بیمار صدا یا صداهایی را میشنود که واقعیت خارجی ندارند. احساس میکند که کسی یا کسانی با او صحبت میکنند، صدائی را میشنود که به او دستور انجام کاری را میدهد یا در برابر چشمان خود صحنههایی را میبیند که وجود خارجی ندارند و دیگران نمیبینند.
فرد گاهی چیزهای خیالی را میبیند و یا بوهایی را حس میکند که دیگران حس نمیکنند. این توهمات میتواند در تمام حسهای پنجگانه رخ دهد. اما شایعتربن آنها توهم شنوایی است.
علی رغم تلاش اعضاء خانواده، بیمار خيالي بودن افکار و توهمات خود را انکار میکند و از برنامههای درمانی خودداری میورزد. انکار بیماری به معنی لجبازی بیمار نیست، بلکه او واقعاً خود را بیمار نمیداند و از اینکه دیگران رفتارهای وی را بیمار گونه تلقی میکنند تعجب کرده و ناراحت میشود.
ترس از محیط خارج از منزل، ترس از تحت تعقیب قرار داشتن و علایم شبیه به اینها باعث میگردد که بیمار خود را در منزل مخفی نماید و ارتباطات خارج از خانواده و مردم روز به روز کمتر شود.
در بسیاری از موارد بخصوص در مراحل اولیه، بیداریهای شبانه، راه رفتن در اطاق و احتمالاً سیگار کشیدنهای شبانه از علائم آن می باشد.
بيمار ممکن است تمایل بیشتری به خواب در روز پیدا کند و نظم طبیعی خواب مختل گردد. ادامه این بیخوابیها باعث تشدید و یا عود بیماری میگردد.
اختلال در واکنشهای هیجانی به صورت گریه و خندههای بیمورد، کرختی و بیحوصلگی، عصبانیت و پرخاشگری از علائم شایعی است که در این بیماران دیده میشوند.
گاهی بیماران وضعیتهای خاصی به خود میگیرند، خیره شدن به یک نقطه، با خود حرف زدن، انجام کارهای تکراری ساعتها روي یک پا ايستادن، از دیگر رفتارهای بیمار میباشند.
توجه به علائم فوق میتواند ما را به تشخیص زودرس بیماری و یا عود بيماري راهنمایی نموده و درمان به موقع را برای بیمار فراهم نماید.