رفتار با فرد مبتلا به اسکیزوفرنی
برون‌ریزی هیجانات ممکن است یک واکنش روانی از سوی مراقب و سایر اعضاء خانواده نسبت به رفتارهای ناهنجار بیمار باشد. ابراز زیاد هیجانات و احساسات، فضای آرام خانواده را متشنج می‌کند و نه تنها برای بیمار بلکه برای سایر اعضاء خانواده نیز مضر است. این هیجانات باعث بیشتر شدن فشار روانی در تک تک اعضاء خانواده شده و خطر ابتلاء آنان را به مشکلات جسمانی و روانی به ۲ تا ۳ برابر افزایش می‌دهد. از این رو شناخت هیجانات شدید و کنترل آنها نقش بسیار زیادی در سلامت روانی بیمار و کل خانواده دارد. از عوارض مهم برون‌ریزی شدید احساسات و هیجانات، عود بیماری اسکیزوفرنی است که خود معضلات فراوانی را برای بیمار و خانواده به همراه دارد.
هیجانات مضر که ذکر آنها شد عبارتند از:
از روشهای زیر در برقراری ارتباط با فرد مبتلا به اسکیزوفرنی اجتناب کنید.
استفاده از روشهای زیر منجر به کنترل بهتر هیجانات خانواده می‌گردد:
بهتر است به یاد داشته باشیم که بیمار مبتلا به اسکیزوفرنی نسبت به سایر افراد نیاز به تنهایی بیشتری دارد. این بدان معنی نیست که او را رها کنیم تا روز به روز در دنیای درونی خود غوطه‌ور شود. استفاده از خدمات توانبخشی و کار درمانی و نیز سپردن مسئولیت به وی در خانه یا بیرون از منزل همگی در جهت کاهش انزوای بیمار است. ولی مرتب به وی تذکر دادن که چرا تنها نشسته‌ای، بیا برویم بیرون، بیا در جمع بشین، اینقدر گوشه‌گیری نکن، مرتب وی را به مهمانی بردن و از این قبیل کارها در واقع بمباران بیمار با هیجاناتی است که ما فکر می‌کنیم به نفع بیمار است در حالی که مضر بوده و حتی ممکن است باعث عود بیماری شود.
نحوه برخورد با شخص مبتلا به اسکیزوفرنی با علائم عود بیماری
بیماری اسکیزوفرنی ماهیت عود شونده دارد و در هر عود بیماری، علائم متعددی از جمله توهم یا هذیان (باورها و اعتقادات غلط) بروز می‌کنند که منجر به تغییر رفتار بیمار می‌شود. ممکن است فرد بی‌قرار شده و رفتارش توأم با پرخاشگری گردد. شناخت علائم هشدار دهنده پیش از عود بیماری به خانواده کمک می‌کند تا از یک طرف از عود شدید بیماری پیشگیری نماید و از طرف دیگر زودتر و به بهترین شیوه خود را برای مقابله و کنار آمدن با شرایط بحرانی ناشی از عود بیماری آماده نمایند.
- علائم هشدار دهنده: منظور از علائم هشدار دهنده، علائم خفیفی هستند که قبل از عود شدید بیماری بروز می‌کنند.
- شرایط بحرانی: منظور از شرایط بحرانی حالتی است که بیمار عصبی و پرخاشگر بنظر می‌رسد و هر آن ممکن است به کار خشنی دست بزند.
استفاده از روشهای زیر به شما کمک می‌کند تا از شعله‌ور شدن اینگونه رفتارها جلوگیری کنید:
در رفتار خود هنگام مواجه با بیمار در شرایط بحرانی موارد زیر را در نظر داشته باشید:
ممکن است خانواده یا مراقبین بیماران مبتلا به اختلالات شدید هیجانی فاقد مهارت‌های لازم برای ابراز نیازها و درخواستهای انسانی و قانونی خود باشند. «حمایت مؤثر»، به خانواده‌ها امکان بیان سازنده نیازها و نظرات خود به متخصصین و مسئولین سیستم‌های مراقبتی- درمانی را فراهم ساخته و زمینه مشارکت مفید را فراهم می‌سازد.
هدف «حمایت مؤثر»، گشودن راههای ارتباطی بین خانواده‌ها و متخصصین بهداشت روانی، مدیران و مقامات اداری و انتظامی است تا از آن طرق بتوانند حمایت‌های لازم را برای بیمارشان تامین نمایند.
قواعد حمایت مؤثر در رفتار با بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی
انزوای اجتماعی و کاهش عملکرد بیمار در زمینه شغلی و روابط اجتماعی باعث مشکلات بیشتری برای بیمار می‌گردد. برای پیشگیری از انزوا و گوشه‌گیری، باتوانی روانی برای بیمار ضروری است تا فعالیت‌های عادی زندگی بیمار کمتر مختل گردد.
خانواده با انجام اقداماتی می‌تواند در سازگاری بیمار با بیمارش و همچنین حفظ و ارتقاء توانمندی‌های روانی بیمار کمک کند. این اقدامات عبارتند از:
- مراقبت مستمر از بیمار و رها نشدن وی.
- بیمار نیاز به مراقبت‌های دارویی، بهداشتی و توانبخشی روانی دارد که تمام اینها از عهده یک نفر خارج است. بهتر است تا حد امکان تمام اعضاء خانواده در این مراقبت نقش داشته باشند و هر یک از وظایف مراقبت متناسب با شرایط اعضاء خانواده میان آنها قسمت شود.
- کمک به بیمار برای پذیرفتن بیمارش.
- با کم شدن و قطع افکار هذیانی، بیمار قادر به فراگیری این آموزش‌ها می‌باشد. برای این منظور، خانواده بهتر است خود آموزش های لازم را فرا گیرد و در زمان‌های مناسب اطلاعات مربوط به بیماری را با حوصله به بیمار منتقل کند.
- یکی از این فرصت‌ها هنگامی است که بیمار در مورد علت مصرف دارو، نام بیماری، علت علائم خود جویا شود. در این لحظه خانواده می‌تواند با پاسخی کوتاه بر دانش بیمار بیفزاید.
- بهتر است از سخنرانی، نصیحت و ارائه اطلاعات زیاد در مدت کوتاه به فرد خودداری شود.
- ایجاد امیدواری در بیمار.
- یادآوری اثرات درمان، پاک شدن علایم بیماری و افزایش کارایی و بهبود روابط اجتماعی که در پی درمان بیمار ایجاد می‌شود، از مواردی است که می‌تواند بیمار را به ادامه درمان امیدوار کند.
کمک به بیمار برای ثبت علائم بیماری اسکیزوفرنی
عوارض داروها و هر گونه تغییراتی که ممکن است در روحیه خود احساس کند. این توجه باعث می‌شود که بیمار نسبت به بیماری خود آگاهی بیشتری بدست آورد و سعی کند آنها را با خانواده و پزشک معالج خود در میان گذارد.
همراهی با بیمار برای ایجاد یک برنامه سبک روزانه
همراهی با بیمار برای ایجاد یک برنامه سبک روزانه و منظم و جلوگیری از تغییرات زیاد و غیرقابل پیش‌بینی در طول روز تنظیم برنامه روزانه مانند ساعت خواب، کمک به خریدهای مایحتاج خانه، کمک در کارهای منزل، تنظیم ساعات شخصی در روز برای ورزش و قدم زدن از جمله این موارد است.
- نظارت خانواده بر مصرف منظم دارو توسط بیمار
- افزایش آگاهی بیمار از بیماری خود
- افزایش آگاهی بیمار از بیمار خود همکاری او را برای مصرف منظم داروها بیشتر خواهد کرد. با این وجود نظارت دور یا نزدیک (بسته به میزان همکاری بیمار) اهمیت فراوانی دارد.
- کمک به بیمار در شرکت در فعالیت‌های تفریحی و اجتماعی مناسب.
- گردش در پارک نزدیک منزل، شرکت در جلسات مذهبی و اعیاد شرکت در جلسات آموزشی مربوط به همین بیماری، شرکت در میهمانی‌های خانوادگی از جمله این موارد است.
- در پی شرکت در جلسات بهتر است رفتارهای مناسب و مفید بیمار مطرح و حمایت گردند.
- در اجرای برنامه های تنظیم شده ثابت قدم باشید
- بدین منظور وظایف را میان سایر اعضاء خانواده تقسیم کنید.
- با بیمار آهسته، شمرده شمرده و با صدا و لحنی آرام صحبت کنید.
- سعی کنید جملات کوتاه بکار برید. از انتقاد و سخنان کنایه دار خودداری کنید.
- نشان دادن رفتار های مثبت و یاری رساند به وی
- بیمار را در برابر رفتارهای مثبت وی هر چند که کوچک باشد تشویق و تمجید کنید. در انجام کارهای دشوار با وی مشارکت کنید.
- برای استقلال بیشتر بیمار به وی کمک کنید
- وظایف سبک برای وی در نظر بگیرید و پیش از اجراء نظر وی را برای انجام کارهای محوله جویا شوید. پس از انجام کارها وی را در برابر سایر اعضاء خانواده تشویق کنید.
از سلامت جسمانی و روانی خود و سایر اعضاء خانواده غفلت نکنید
برای حمایت و مراقبت کافی از بیمار لازم است سایر اعضاء خانواده سالم، شاداب و پرانرژی باشند. از این رو سایر اعضاء خانواده نیز لازم است از فعالیت‌های تفریحی، ورزشی و استفاده از اوقات فراغت شخصی خود برخوردار شوند. هر چند اعضاء خانواده سالم و شاداب باشند، بیشتر می‌توانند در مراقبت از بیمار مؤثر باشند.
خشم و ترس از علائم بیماری اسکیزوفرنی است. هر کدام از حالات هیجانی فوق می‌تواند واکنش به هذیان‌ها یا توهمات بیمار باشد. از آنجایی که بیمار نسبت به افکار هذیانی خود اعتقاد کامل دارد، واکنش‌های هیجانی و رفتاری مربوطه به آن را از خود نشان می‌دهد. بعنوان مثال انزوای بیمار می‌تواند ناشی از ترس وی از این فکر باشد که «وی تحت تعقیب قرار دارد».
توجه به نکات زیر خانواده را در تشخیص موقعیت‌های ایجاد کننده پرخاشگری کمک می‌کند
- شناخت موقعیت‌هایی که بیمار دچار پرخاشگری می‌شود.
- عوامل روانی و هیجانی درون بیمار و وقایع خارجی (در خانه، فامیل، همسایه‌ها، محیط کار) که رفتارهای پرخاشگرانه را در بیمار ایجاد می‌کنند را بشناسید.
- عوامل تشدید کننده و تداوم‌دهنده رفتارهای پرخاشگرانه را بشناسید.
- عوامل یا شرایطی که در کاهش رفتار پرخاشگرانه فرد مؤثر هستند را شناسایی نمایید.
راههای مقابله با پرخاشگری
با استفاده از روشهای زیر می‌توان در کاهش رفتارهای پرخاشگرانه موثر واقع شد.
- هنگامی که فرد عصبانی است از نزدیک شدن به وی و تماس بدنی با او اجتناب کنید.
- با فرد همدردی کنید و اجازه دهید عواطف و احساسات خود را بیان کند. به عنوان مثال می‌توانید به او بگویید: «آیا چیزی ناراحتت کرده»، «تمایل داری از چیزهایی که شما را عصبانی می‌کند صحبت کنی.»
- بهتر است سایر افرادی که تحمل و حوصله کمتری دارند و قبلاً نشان داده‌اند که در مقابل پرخاشگری فرد عصبانی می‌شوند، محیط را ترک کنند.
- زمان عصبانیت و پرخاشگری فرد سعی کنید تنها در منزل نباشید. از همراهی سایر اعضاء خانواده، دوستان یا همسایه‌ها استفاده کنید.
- در موارد خیلی شدید از پلیس و اورژانس پزشکی کمک بخواهید.
- در صورت استمرار رفتارهای پرخاشگرانه فرد، اقدامات لازم جهت بستری کردن وی را آماده نمایید.
- هیچگاه بیمار را فریب ندهید حتی اگر فکر کنید که بنفع او است. تلاش کنید همیشه با او روراست باشید و روشن صحبت کنید.