داروهای مورد استفاده در درمان بیماری اسکیزوفرنی
بیماری اسکیزوفرنی مانند بسیاری دیگر از بیماریهای انسان مانند فشار خون بالا، بیماری قلبی، دیابت، زخم معده، روماتیسم قابل درمان و کنترل است. با درمان، بیماری خاموش می گردد و یا شدت آن کاهش مییابد. بهترین حالت در درمان طولانی مدت بیماریهای جسمانی آن است که وی بتواند به فعالیتهای عادی زندگی خود ادامه دهد و خلل مهمی در روابط خانوادگی و اجتماعی او رخ ندهد.
هدف از درمان دارویی و غیر دارویی بیماری اسکیزوفرنی نیز بازگشت وی به زندگی معمولی و روزمرۀ زندگی است. هر چند که با مصرف طولانی مدت دارو باشد.
شاید تاکنون داروهایی که برای درمان استفاده می شوند نتوانسته اند کاملاً بیماری را کنترل کنند و بیمار را به حالت قبل از بیماری بازگردانند ولی کشف داروهای جدید امیدهای بیشتری را نوید میدهد.
داروهای اسکیزوفرنی چگونه اثر میکنند؟
در بیماری اسکیزوفرنی تغییراتی در مقدار مواد شیمیایی مغز مانند دوپامین، سرتونین، گلوتامات و در نواحی خاصی از مغز رخ میدهد. این تغییرات در پی خود علائم رفتاری و هیجانی را در بیمار ایجاد میکند.
داروهایی که برای درمان بیماری اسکیزوفرنی بکار می روند در واقع مقدار این مواد را در مغز تنظیم می کنند، که بدنبال آن اختلالات رفتاری و هیجانی بیمار کاهش یافته و محو میگردند.
اثرات و منافع درمان دارویی چیست؟
- کنترل هذیان و توهم
- پیشگیری از عود بیماری
- کاهش انزوا و گوشه گیری
- کنترل رفتار پرخاشگرانه
- کاهش یا قطع دفعات بستری
- افزایش توان بیمار در برابر فشارهای روانی زندگی
- کاهش هزینه درمان و مراقبت از بیمار
- انجام فعالیت های روزمره زندگی
میزان اثربخشی داروهای اسکیزوفرنی چقدر است؟
داروهای قدیمی ۶۰ تا ۷۰% در درمان بیماری موثر می باشند و خوشبختانه داروهای نسل جدید بر ۳۰ تا ۵۰ درصد بیمارانی که به داروهای سنتی پاسخ نداده‌اند، اثر درمانی خوبی دارند.
داروهای قدیمی عبارتند از هالوپریدول، تری فلوپرازین، تیوتیکسین، کلرپرومازین، تیوریدازین، پرفنازین، فلوفنازین
عوارض داروهای قدیمی چیست؟
- خشکی دهان
- تاری دید
- خواب آلودگی
- اختلالات جنسی
- ترشح شیر از پستان (در خانمها)
- اختلال قاعدگی
- لرزش دست و سفتی اندام ها
- آب ریزش از دهان
- بی‌قراری
- یبوست
برای خنثی کردن عوارض داروهای قدیمی چه میتوان کرد؟
در صورت بروز چنین علائمی بهتر است آنها را با پزشک معالج در میان گذاشت تا با اقدامی مناسب عوارض داروها را کم نماید. پزشکان معمولاً از روش‌های زیر استفاده میکنند.
- تجویز داروهای آنتی کولینرژیک مانند تری هگزیفنیدیل (آرتان) و بی پریدین (آکینتون)
- تغییر نوع دارو
- تنظیم مقدار داروی مصرفی بیمار
- تنظیم زمان مصرف دارو
داروهای نسل جدید درمان اسکیزوفرنی کدامند؟
برخی از آنها در ایران موجود هستند عبارتند از: ریسپریدون، کلوزاپین (لپونکس)، اولانزاپین (زیپرکسا)، کوتیاپین، زیپراسیدون، آریپیپرازول.
از ترکیبات فوق برخی دارای ترکیبات تزریقی طولانی اثر هستند که در موارد زیر می توان استفاده نمود:
- بیماری که در درمان همکاری ندارد
- بیماری که تمایل به استفاده از داروهای خوراکی ندارد
این داروها که در ایران در دسترس می باشند شامل موارد زیر است:
- Fluphenazine
- Flupentixol
- Risperdal consta
عوارض مهم داروهای نسل جدید
- چاقی
- افزایش قند و چربی خون
- خواب آلودگی
- کاهش تعداد گلبول‌های سفید (فقط با کلوزاپین)
بر خلاف داروهای قدیمی این داروها عوارض زیر را ندارند:
- لرزش دست و سفتی اندام‌ها
- ترشح شیر از پستان‌ها
این داروها همزمان با اثر بر چند نوع از مواد شیمیایی مغز، علاوه بر هذیان، توهم و پرخاشگری بر علایم منفی بیماری مانند گوشه‌گیری و انزوا، کاهش تمرکز فکر و کاهش انگیزه، اثر درمانی بهتری دارند.
انتخاب نوع دارو بر حسب علایم بیماری، سابقه مصرف دارو، عوارض داروها بر بیمار، وجود بیماری جسمانی دیگر، مصرف همزمان داروهای غیر روانپزشکی، از سوی پزشک معالج انتخاب میشود.
مقدار مصرف روزانه دارو برای بیمار چقدر است؟
برای درمان بیمار اسکیزوفرنی مقدار مشخصی دارو نیاز است. این به این معنی است که با افزایش مقدار دارو اثر درمانی آن افزایش نمی‌یابد. مثلاً دارویی از 10 تا 50 میلی‌گرم در روز می‌تواند موثر باشد. مقدار دارو توسط پزشک معالج بیمار، متناسب با مرحله بیماری تجویز می‌گردد. این مقدار برای تمام بیماران یکسان نیست. بر حسب شدت علایم، سن، وجود همزمان سایر بیماریهای جسمانی و یا مصرف داروهای دیگری که ممکن است بیمار مصرف کند، تجویز میشود.
تا کی بایستی مصرف داروها را ادامه داد؟
با آغاز مصرف دارو، حدود 5/1 ماه وقت لازم است تا بهبودی لازم دیده شود و تا 3 ماه به حداکثر اثر درمانی خود برسد. در قطع یا کم کردن مقدار داروهای تجویز شده تعجیل نکنید. در صورتی که بیمار شما اولین بار با حمله حاد بیماری مواجه شده است معمولاً داروها 12 ماه ادامه پیدا میکند ولی از آنجائیکه در اغلب موارد این بیماری طولانی است،
بیشتر پزشکان دارو را بمدت طولانی تری ادامه می‌دهند. اما پس از کنترل مرحله حاد بیماری، پزشک سعی میکند مقدار آن را کم کند و به حداقل مقدار موثر کاهش دهد و آن حداقل مقدار لازم را بمدت طولانی برای پیشگیری از عود بیماری ادامه دهد.
آیا قدرت داروها در درمان بیماری متفاوت است؟
بله قدرت داروها متفاوت است. یعنی مثلاً 10 میلی‌گرم از داروی پرفنازین همان اثری را در درمان بیماری دارد که 100 میلی‌گرم کلرپرومازین. اما اثر درمانی آنها با یکدیگر مساوی است. برخی از این داروها که به داروهای نسل جدید مشهور هستند اثر درمانی بهتر و بیشتری بر کنترل علائم منفی بیماری دارند.
قطع یا کاهش بی موقع مقدار دارو چه عوارضی دارد؟
با وجود مصرف دارو خطر عود بیماری طی یکسال پس از ترخیص از بیمارستان تقریباً 20% است، حال اگر دارو نیز قطع شود این میزان به 50% افزیش مییابد. با هر بار عود، توانایی روانی بیمار تخریب بیشتری پیدا میکند و مجدداً چند ماه وقت نیاز است که بیمار به حالت قبل از عود بیماری بازگردد و در این مدت فشار روانی زیادی بر بیمار و خانواده وی تحمیل می‌گردد.
آیا داروها اعتیادآور هستند؟
خیر. اعتیاد به این معنی است که پس از گذشت مدتی بیمار نیاز به مقدار مواد بیشتری داشته باشد و مانند مواد مخدر روز به روز مصرف داروها افزایش یابد. این مطلب در مورد داروهایی که در درمان اسکیزوفرنی بکار می‌رود صادق نیست.
برخی سوال میکنند که با قطع دارو ممکن است بیماری عود کند و این به معنی اعتیاد است.
پاسخ این است که این داروها مواد شیمیایی مغز را تنظیم میکنند و در حالت تعادل نگاه می‌دارند و اگر با قطع دارو مجدداً تنظیم آنها مختل گردد به معنی اعتیاد نیست. این حالت مشابه بیماری فشار خون بالا است که با مصرف دارو فشارخون بیمار تنظیم میشود. آیا بیمار به داروهای فشار خون معتاد شده است؟
راههای ترغیب بیمار برای همکاری با مصرف منظم دارو چیست؟
- به او القاء نکنید که شما بیماری «روانی» دارید. در این صورت بیمار با هر بار بلع دارو به خود می‌گوید من «روانی» هستم.
- از بیان کلماتی نظیر «روانی»، «دیوانه» که بار منفی را به شنونده القاء میکنند در محاورات خانوادگی و یا در اجتماع پرهیز کنید.
- اسکیزوفرنی را به عنوان یک بیماری اعصاب در یکی از اعضاء خانواده بپذیرد. از این بیماری نه با احساس شرم بلکه به عنوان یک واقعیت در خانواده گفتگو کنید، همانطور که در مورد بیماری زخم معده در یکی از اعضاء خانواده میتوان صحبت کرد.
- در صورت مخالفت بیمار با ادامه مصرف دارو، عوارض عود بیماری مانند احتمال بستری شدن در بیمارستان، اختلال در شرایط کاری و افت تحصیلی را به بیمار یادآور شوید.
- به سئوالات بیمار مورد بیمار اسکیزوفرنیا، بطور واقع بینانه و علمی توضیح دهید و از پنهان کاری خودداری نمایید.
- از پزشک معالج اطلاعات بیشتری را درخواست کنید. برای کسب اطلاعات بیشتر به کتاب‌های مربوط به اسکیزوفرنیا و منابع انجمن احبا (انجمن حمایت از بیماران اسکیزوفرنی) مراجعه کنید.
- مخفی نگاه داشتن بیماری اسکیزوفرنیا در خانواده، اقوام، دوستان و آشنایان به انکار و قبول نکردن بیماری توسط بیمار کمک میکند.
- مصرف مقدار کم ولی موثر دارو به افزایش همکاری بیمار با درمان کمک خواهد نمود. این را با پزشک بیمار در میان گذارید.
- تعداد کمتر انواع دارو در نسخه بیمار همکاری او را در مصرف منظم دارو افزایش خواهد داد.
- با کم شدن و قطع عوارض داروها می‌توانیم همکاری بیمار را در مصرف دارو بیشتر کنیم.